Photo credit: Unsplash
Konuyla ilgili genel tanımlar üzerinden ilerlemek gerekmektedir:
-
Taşıma Sözleşmesi
Bir malın ücreti mukabilinde bir yerden taşınmasını konu edinen akit türüdür. Akde konu mallar ticari üründen ibaret olabileceği gibi, mücevherat, nakit para ya da ikinci el eşya gibi mallardan da oluşabilir. Bu türdeki sözleşmelerin sözlü olarak yapılması mümkün ise de ispat açısından yazılı yapılmaları önem arz etmektedir. Sözleşme konusu taşıma işi; karayolu, demiryolu, havayolu ya da denizyolu ile gerçekleştirilebilir.
-
Sigorta Sözleşmesi
Sigortacının belirli bir prim karşılığında, bir kimsenin para ile ölçülebilir menfaatini zarara uğratan rizikonun meydana gelmesi neticesinde, bu zararı poliçe şartları dahilinde tazmin etmesini öngören çift taraflı bir sözleşmedir. Bu akit türü, sigortalı ya da sigorta ettiren ile sigortacı arasında yapılan yazılı sözleşmelerden ibarettir.
-
Satış Sözleşmesi
Taraflarını alıcı ve satıcının oluşturduğu, bir malın mülkiyetinin para karşılığında diğer tarafa devredilmesini konu edinen sözleşmelerdir.
-
Taşıma Belgelerinin Özellikleri
Taşıma işinin hangi yol ile yapıldığı hususu, bu belgelerin alacağı isim açısından önem arz etmekte ise de hangi yol vasıtasıyla yapılırsa yapılsın söz konusu belgelerin 3 temel ortak özelliği bulunmaktadır:
- Malların taşınmak üzere teslim alındığını gösteren bir makbuzdur.
- Taşıyan ile taşıtan arasında akdedilen bir sözleşmedir.
- Bazı şartlar altında kıymetli evrak niteliği taşır.
Karayolu aracılığıyla yapılan yurtiçi taşımalarda; sevkiyat için kullanılan belgenin adı sevk irsaliyesidir. Sevk İrsaliyesi, satılmış veya satılmak üzere olan bir malın, iş yerinden taşınacağı adrese nakliyesinde veya kişiye/işletmeye ait iş yerlerine taşınmasında düzenlenen evraka verilen isimdir. Sigortacı (Nakliyeci Sorumluluk Sigortacısı) açısından bu belgenin önemi, taşımanın hangi araçla ve kimin sorumluluğunda yapıldığının tespiti noktasında toplanmaktadır.
Karayolunda yapılan uluslararası taşımalarda; taşıma senedinin adı CMR belgesidir. Söz konusu evrak/senet, Convention Merchandise Routier Anlaşması uyarınca tanzim edilmektedir. Taşımanın yapılacağı ülkelerden en az birinin anlaşmayı kabul etmiş olması konvansiyon hükümlerinin uygulanması için yeterlidir. CMR belgesinin, CMR Sorumluluk Sigortacısı açısından önemi ise teslim sırasında belgenin üzerine düşülecek zarara ilişkin notlar alınması nedeniyle, malların hasarlı bir şekilde teslim edilip edilmediğinin, bu sebeple de taşıma sırasında müspet bir hasarın olup olmadığının belirlenmesi noktasında toplanmaktadır.
Denizyolu taşımalarında kullanılan taşıma belgesine ise konşimento ismi verilmektedir. Konşimento mahiyeti itibariyle ciro edilebilen kıymetli bir evraktan ibarettir. Malların yükleme esnasındaki durumunu ve pozisyonunu göstermesi açısından önem teşkil etmektedir. Bir konşimentonun üzerinde, ürünlerin veya ürün ambalajlarının dış görünüş itibari ile, hasarlı veya taşımaya elverişsiz olduğuna dair açık bir kayıt bulunuyorsa bu konşimentolara kirli konşimento denilir. Bu sayede, taşıyanın hasar nedeniyle sorumlu tutulması gerektiği yönünde karine ve delil oluşmaktadır. Konşimentonun çok yönlü bir evrak olması sebebiyle de; yükleme ile boşaltma sorumluluğunun kimde olduğu ve malların nitelik-nicelik açısından nasıl teslim alındığının belirlenebilmesi de mümkün olabilmektedir.
Havayolu taşımacılığında düzenlenen belge ise havayolu taşıma senedidir (AIR Waybill). Bu senet, kıymetli bir evrak olmayıp yalnızca makbuz niteliği taşımaktadır. Bu belgenin ciro edilmesi ile malların mülkiyetinin devri mümkün değildir. Esas olarak; düzenlenen havayolu taşıma senedinin üzerinde alıcı olarak kimin adı yazılı ise o kişiye malın tesliminin yapılması mühimdir. Belgenin üzerine alınmış notlar mevcut ise, malların teslimi sırasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıklarda bu notların emare olarak dikkate alınabilmesi de söz konusu olabilmektedir.
Demiryolu vasıtasıyla yapılacak taşımacılıkta ise, demiryolu hamule senetleri (RAIL Consignment Note) tanzim edilmektedir. Bu senet de havayolu taşıma senedi gibi kıymetli evrak niteliğinde değildir. Bu evrak, taşımacılık yapacak idarece hazırlanan bir makbuzdan ibarettir. Söz konusu senet, malların mülkiyetine temsil ve ciro edememektedir. Bu makbuzun genel anlamıyla tek mahiyeti, malların gönderilmek üzere demiryoluna teslim edildiğini göstermesinden ibarettir.
