Photo credit: Unsplash
TTK hükümleri gereği, “çek, ibrazında ödenir” maddesi açıktır. Bu minvalde belirtmek gerekir ki çekin ödemesini tahsil edebilmek için bankaya veya takas odasına sunulmasına da ibraz adı verilmektedir.
Çek hamilleri tarafından ileri vadeli çeklerin muhataba ibraz edilmesi, düzenleyenler yönünden olumsuz etki yaratabilmektedir. Revize edilen yasal düzenlemeler nazarında, tanzim gününden önce çekin ibrazı kanunen yasaklanmıştır.
Öyle ki 5941 sayılı Çek Kanunu’nda yer alan ve 31.12.2021 tarihinde sona eren çeklerin üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce ödenmek için muhatap bankaya ibraz edilmesi yasağı 31.12.2023 tarihine uzatılmış durumdadır. Bu düzenleme nedeniyle, çeklerin ileri tarihli olarak düzenlenebileceği yasal olarak kabul edilmiş olmakla birlikte, düzenleme tarihinden önce çek, ödenmesi için Banka’ya ibraz edilemeyecek veya ödenmemesi halinde düzenleyen ve varsa cirantalar aleyhine yasal bir takip başlatılamayacaktır.
Çek, vadesinde ve belirtilen ibraz sürelerine uymak kaydıyla hamil tarafından bedelin ödenmesi talebiyle muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edilebilmektedir. İlgili banka şubesi, çek ibraz edildiği anda çek bedelini ödemekle yükümlüdür. Çek tutarı, bankanın ödemekle yükümlü olduğu miktardan veya bu miktar ile hesapta bulunan miktarın toplamından fazla değil ise “Karşılıksız” işlemi yapılmaz ve buna bağlı olarak 5.maddenin 1.Fıkrasında düzenlenen suç oluşmaz. İlaveten;
a) Çek hesabında hiç karşılık yoksa:
Hamil, bankanın ödemekle yükümlü olduğu miktarın kendisine ödenmesini kabul etmiş ise:
Banka tarafından, ödemekle yükümlü olduğu miktar hamile ödenir, çekin kalan bölümü için “karşılıksızdır” işlemi yapılır, çekin ön ve arka yüzünün fotokopisi çıkarılıp onaylanarak hamile verilir; çekin aslı bankada muhafaza edilir. Hamil, bu fotokopiyi dilekçesine ekleyerek çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı verilmesi için şikayette bulunabilir; icrai takip yapabilir.
Hamil, bankanın ödemekle yükümlü olduğu miktarın kendisine ödenmesini kabul etmemiş ise;
Banka tarafından ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında kalan çek tutarı için “karşılıksızdır” işlemi yapılır, ibraz tarihi ile ödenmeme nedeni çekin arkasına yazılır, banka yetkilisi ile hamil tarafından imzalanır, çekin aslı hamile verilir; çekin ön ve arka yüzünün fotokopisi çıkarılıp onaylanarak bankada saklanır. Hamil, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı verilmesi için şikayette bulunabilir, icrai takip yapılabilir.
b) Çek tutarına karşılık gelen bir miktar karşılık varsa:
Hamil, kısmi karşılık ile bankanın ödemekle yükümlü olduğu miktarın kendisine ödenmesini kabul etmiş ise:
Banka tarafından, kısmi karşılıkla ödemekle yükümlü olduğu miktar hamile ödenir, çekin kalan bölümü için “karşılıksızdır” işlemi yapılır, çekin ön ve arka yüzünün fotokopisi çıkarılıp onaylanarak hamile verilir; çekin aslı bankada saklanır. Hamil, bu fotokopiyi dilekçesine ekleyerek Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı verilmesi için şikâyette bulunabilir; icrai takip yapabilir.
Hamil, kısmi karşılık ile bankanın ödemekle yükümlü olduğu miktarın kendisine ödenmesini kabul etmemiş ise:
Banka tarafından kısmi karşılık ile ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında kalan çek tutarı için “karşılıksızdır” işlemi yapılır, ibraz tarihi ile ödenmeme nedeni çekin arkasına yazılır, banka yetkilisi ile hamil tarafından imzalanır, çekin aslı hamile verilir; çekin ön ve arka yüzünün fotokopisi çıkarılıp onaylanarak bankada muhafaza edilir. Hamil, Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı verilmesi için şikâyette bulunabilir, icrai takip yapılabilir.
Belirtildiği üzere hamilin şikâyetçi olması ihtimali kapsamında, “karşılıksızdır” işleminin yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında karşılıksız çek tanzim etme suçu sebebiyle icra ceza davası açılabilmektedir. Bu bağlamda çekin muhatap bankaya ibraz edildiği an itibariyle bahse konu suçun unsurları ilgili Kanun hükümleri nazarında oluşmaktadır. Mevzu bahis icra ceza davasının açılabilmesi yönünden çek alacaklısının suçu öğrendiği tarihten itibaren üç ay ve her halükârda bir yıl içerisinde şikayette bulunması zaruridir. Söz konusu şikayet sonucunda karşılıksız çek suçuna istinaden tatbik edilecek ilk hükmi yaptırım adli para cezası olacaktır. Öyle ki her bir çeke ilişkin 1500 güne kadar adli para cezasına hükmedilebilmesi olasıdır.
Neticeten çekte karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu ile ilgili olarak, alanında uzman hukukçulardan danışmanlık alınmasının sürecin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi açısından oldukça gerekli ve önemli olduğunu hatırlatmak isteriz.
